ỨNG DỤNG MÔ HÌNH SCAMPER ĐỂ TẠO RA Ý TƯỞNG SÁNG TẠO VÀ KHÁC BIỆT

Trong thời đại cạnh tranh khốc liệt và thị trường thay đổi liên tục, đổi mới sáng tạo đã trở thành yếu tố cốt lõi quyết định sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. Tuy nhiên, không phải lúc nào việc sáng tạo cũng bắt đầu từ “con số 0”. Cùng Trường Doanh Nhân HBR, bạn sẽ khám phá cách ứng dụng mô hình SCAMPER để tạo ra những ý tưởng khác biệt, bứt phá và mang tính thực tiễn cao cho doanh nghiệp của mình.

Điểm qua một số nội dung chính của bài viết:

• Vai trò của SCAMPER đối với doanh nghiệp, từ thúc đẩy đổi mới nội bộ đến nâng cao trải nghiệm khách hàng.

• Phân tích chi tiết 7 yếu tố SCAMPER (Substitute, Combine, Adapt, Modify, Put to another use, Eliminate, Rearrange) kèm ví dụ thực tế.

• Cách ứng dụng mô hình SCAMPER trong kinh doanh để cải tiến sản phẩm, tối ưu quy trình và gia tăng lợi thế cạnh tranh.

• Case study thực tế từ Coca-Cola, thương hiệu đã áp dụng thành công SCAMPER trong chiến lược phát triển toàn cầu.
• Những sai lầm thường gặp khi áp dụng SCAMPER và cách doanh nghiệp tránh mắc phải để đạt hiệu quả tối đa.

1. Mô hình SCAMPER là gì?

Mô hình SCAMPER là một kỹ thuật tư duy sáng tạo dựa trên danh sách kiểm tra (checklist), sử dụng 7 nhóm câu hỏi hành động để khơi gợi ý tưởng mới hoặc cải tiến những ý tưởng đã có.

Tên gọi “SCAMPER” là từ viết tắt của bảy kỹ thuật:

• S – Substitute (Thay thế)
• C – Combine (Kết hợp)
• A – Adapt (Thích ứng)
• M – Modify (Điều chỉnh/Thay đổi)
• P – Put to another use (Sử dụng với mục đích khác)
• E – Eliminate (Loại bỏ)
• R – Reverse (Đảo ngược)

Về bản chất, SCAMPER hoạt động dựa trên nguyên lý rằng mọi ý tưởng mới đều là sự kết hợp, biến tấu hoặc cải tiến từ những gì đã tồn tại. Thay vì phải sáng tạo từ con số không, mô hình này cung cấp một khung tư duy có hệ thống, giúp nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ để tạo ra giải pháp đột phá.

Nguồn gốc của SCAMPER xuất phát từ Alex Osborn, “cha đẻ” của phương pháp Brainstorming, người đã phát triển danh sách các “động từ hành động” nhằm thúc đẩy tư duy sáng tạo vào thập niên 1950. Sau đó, Bob Eberle - chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục - đã hệ thống hóa và hoàn thiện các ý tưởng này thành mô hình SCAMPER như hiện nay, được giới thiệu trong cuốn “SCAMPER: Games for Imagination Development” (1971).

2. Vai trò của mô hình SCAMPER đối với doanh nghiệp

Trong bối cảnh kinh doanh thay đổi nhanh chóng, đổi mới sáng tạo không còn là lựa chọn mà đã trở thành yếu tố sống còn của doanh nghiệp. Mô hình SCAMPER đóng vai trò như một công cụ tư duy sáng tạo chiến lược, giúp doanh nghiệp liên tục cải tiến sản phẩm, tối ưu quy trình và nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường.

Dưới đây là những vai trò quan trọng mà mô hình SCAMPER mang lại cho doanh nghiệp hiện đại:

• Thúc đẩy tư duy sáng tạo trong toàn tổ chức
• Cải tiến sản phẩm và dịch vụ liên tục
• Tối ưu quy trình vận hành và giảm chi phí
• Nâng cao trải nghiệm khách hàng và giá trị thương hiệu
• Hỗ trợ lãnh đạo ra quyết định chiến lược linh hoạt

1 - Thúc đẩy tư duy sáng tạo trong toàn tổ chức

SCAMPER giúp nhân sự ở mọi cấp độ – từ lãnh đạo đến đội ngũ vận hành – phát triển khả năng đặt câu hỏi và nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau. Qua đó, doanh nghiệp xây dựng được văn hóa đổi mới sáng tạo nội bộ, nơi mọi thành viên đều có thể đóng góp ý tưởng cải tiến, không giới hạn trong phạm vi phòng ban hay chức vụ.

2 - Cải tiến sản phẩm và dịch vụ liên tục

Bằng cách áp dụng 7 yếu tố của SCAMPER, doanh nghiệp có thể phát hiện các cơ hội cải tiến sản phẩm hiện có hoặc phát triển dòng sản phẩm mới dựa trên nhu cầu thay đổi của khách hàng.
Ví dụ: thay thế nguyên liệu để giảm chi phí (Substitute), kết hợp hai dịch vụ để tạo trải nghiệm mới (Combine), hoặc điều chỉnh thiết kế để phù hợp hơn với thị hiếu (Modify).

3 - Tối ưu quy trình vận hành và giảm chi phí

SCAMPER không chỉ áp dụng trong phát triển sản phẩm mà còn hiệu quả trong quản trị và vận hành doanh nghiệp.
Thông qua việc loại bỏ những quy trình dư thừa (Eliminate), sắp xếp lại thứ tự công việc (Rearrange) hoặc áp dụng công nghệ mới (Adapt), doanh nghiệp có thể rút ngắn thời gian sản xuất, tiết kiệm chi phí và tăng năng suất.

4 - Nâng cao trải nghiệm khách hàng và giá trị thương hiệu

Việc đặt câu hỏi liên tục với SCAMPER giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn nhu cầu và kỳ vọng của khách hàng, từ đó cải tiến trải nghiệm người dùng một cách thực chất.
Các thương hiệu lớn như Coca-Cola hay Apple đều đã áp dụng mô hình này để tạo ra sản phẩm mang tính cá nhân hóa cao, gắn kết cảm xúc với người tiêu dùng và củng cố vị thế thương hiệu.

5 - Hỗ trợ lãnh đạo ra quyết định chiến lược linh hoạt

SCAMPER giúp nhà quản lý phân tích vấn đề đa chiều, không bị giới hạn trong khuôn khổ tư duy cũ. Điều này đặc biệt hữu ích trong giai đoạn chuyển đổi mô hình kinh doanh, tái cấu trúc hoặc đổi mới chiến lược thị trường, giúp lãnh đạo đưa ra quyết định sáng suốt, nhanh nhạy và sáng tạo hơn.

3. Phân tích 7 yếu tố trong mô hình SCAMPER

Trước khi áp dụng SCAMPER vào thực tiễn doanh nghiệp, việc hiểu rõ từng yếu tố trong mô hình là điều vô cùng quan trọng. Mỗi yếu tố đại diện cho một hướng tư duy sáng tạo khác nhau, giúp doanh nghiệp khai phá nhiều góc nhìn mới trong quá trình đổi mới sản phẩm, dịch vụ và mô hình kinh doanh.

Dưới đây là phân tích chi tiết 7 yếu tố trong mô hình SCAMPER:

3.1. Substitute - Thay thế

“Thay thế” là quá trình xem xét khả năng đổi một phần hoặc toàn bộ yếu tố trong sản phẩm, dịch vụ hay quy trình hiện có bằng một yếu tố khác hiệu quả hơn, mà vẫn đảm bảo hoặc nâng cao giá trị tổng thể. 

Việc thay thế có thể liên quan đến nguyên vật liệu, thành phần, công nghệ, quy trình hoặc thậm chí con người trong mô hình vận hành.

Một số câu hỏi gợi mở khi áp dụng kỹ thuật Substitute:

• Có thành phần hay nguyên liệu nào trong sản phẩm có thể thay thế để cải thiện chất lượng hoặc giảm chi phí không?
• Liệu quy trình hay công nghệ sản xuất nào có thể được thay thế để tăng năng suất?
• Ai hoặc yếu tố nào có thể thay thế vai trò hiện tại trong mô hình kinh doanh của chúng ta?
• Có thể thay thế hoặc tối ưu các chức năng của sản phẩm/dịch vụ không?
• Bộ phận, vai trò hoặc quy trình nào trong tổ chức có thể được thay đổi để hiệu quả hơn?
• Ý tưởng này có thể áp dụng thay thế trong các dự án khác không?

3.2. Combine - Kết hợp

“Kết hợp” là quá trình ghép nối hai hoặc nhiều yếu tố hiện có – có thể là sản phẩm, dịch vụ, quy trình hay ý tưởng - nhằm tạo ra một giải pháp mới có giá trị lớn hơn. Mục tiêu của kỹ thuật này là tìm ra những liên kết sáng tạo giữa các thành phần quen thuộc để tối ưu hiệu quả, nâng cao trải nghiệm khách hàng hoặc mở ra hướng phát triển mới cho doanh nghiệp.

Trong thực tế, doanh nghiệp có thể kết hợp hai chức năng của sản phẩm thành một để tăng tính tiện lợi, hoặc ghép hai dịch vụ nhằm mang lại trải nghiệm toàn diện hơn cho khách hàng. Việc kết hợp đúng cách giúp tối ưu nguồn lực, gia tăng giá trị cảm nhận và tạo sự khác biệt trên thị trường.

Một số câu hỏi gợi mở khi áp dụng Combine:

• Có thể kết hợp sản phẩm, quy trình hoặc chiến lược kinh doanh nào để tạo ra giá trị mới không?
• Có thể hợp nhất hai dịch vụ hiện có để mang lại trải nghiệm trọn vẹn hơn cho khách hàng không?
• Có yếu tố, nguyên liệu hoặc thành phần nào nên kết hợp để giảm chi phí hoặc tăng tính bền vững không?
• Liệu công nghệ hoặc quy trình hiện tại có thể tích hợp với công nghệ mới để nâng cao hiệu quả không?
• Có thể phối hợp giữa các kênh bán hàng, chiến lược marketing hoặc nhóm khách hàng để mở rộng thị trường không?
• Việc kết hợp thiết kế, hình dáng hoặc tính năng sản phẩm có giúp tạo ra nét độc đáo, thu hút hơn không?

3.3. Adapt - Thích nghi

“Thích nghi” là quá trình điều chỉnh và ứng dụng những yếu tố đã thành công ở bối cảnh này vào một tình huống khác, nhằm nâng cao hiệu quả hoặc giá trị của sản phẩm, dịch vụ hay giải pháp. 

Thay vì tạo ra điều hoàn toàn mới, doanh nghiệp có thể tinh chỉnh và cải tiến sản phẩm hiện có để đáp ứng tốt hơn nhu cầu thay đổi của khách hàng hoặc thị trường.

Kỹ thuật Adapt đặc biệt hữu ích trong môi trường kinh doanh năng động, nơi doanh nghiệp cần linh hoạt điều chỉnh mô hình, chiến lược hoặc sản phẩm để theo kịp xu thế và duy trì lợi thế cạnh tranh.

Một số câu hỏi gợi mở khi áp dụng Adapt:

• Có thể điều chỉnh sản phẩm hoặc dịch vụ hiện tại để phù hợp hơn với nhu cầu của khách hàng không?
• Có thể học hỏi và áp dụng những ý tưởng hoặc cải tiến thành công từ ngành khác không?
• Sản phẩm/dịch vụ có thể được điều chỉnh để phục vụ nhóm khách hàng mới hoặc thị trường ngách không?
• Có tính năng nào cần được thay đổi để nâng cao tính tiện dụng hoặc trải nghiệm người dùng không?
• Có thể đổi mới cách tiếp cận, giao tiếp hoặc chăm sóc khách hàng để tạo ấn tượng tốt hơn không?
• Liệu sản phẩm/dịch vụ có thể được tùy chỉnh theo từng đối tượng khách hàng hoặc thị trường không?
• Có thể điều chỉnh giá, chính sách hoặc phương thức thanh toán để phù hợp hơn với khả năng và hành vi tiêu dùng không?
• Làm thế nào để thích nghi sản phẩm/dịch vụ với các xu hướng mới của thị trường hoặc công nghệ?
• Quy trình vận hành có thể được điều chỉnh để phù hợp với công nghệ mới hoặc yêu cầu ngành nghề không?
• Có yếu tố nào cần thay đổi để đảm bảo tuân thủ quy định pháp lý, tiêu chuẩn môi trường hay yêu cầu hội nhập quốc tế không?

3.4. Modify - Sửa đổi

“Sửa đổi” là quá trình thay đổi, tinh chỉnh hoặc mở rộng một yếu tố trong sản phẩm, dịch vụ hay quy trình nhằm nâng cao chất lượng, giá trị sử dụng hoặc tạo ra phiên bản cải tiến. Việc sửa đổi có thể bao gồm cả chỉnh sửa nhỏ về thiết kế, tính năng, lẫn điều chỉnh lớn về quy mô hoặc cấu trúc sản phẩm.

Chẳng hạn, doanh nghiệp có thể thay đổi kích thước sản phẩm để phù hợp hơn với người dùng, cải tiến tính năng nhằm nâng cao trải nghiệm khách hàng, hoặc điều chỉnh quy trình sản xuất để tối ưu chi phí và hiệu quả vận hành. Mục tiêu của Modify là giúp sản phẩm luôn mới mẻ, linh hoạt và thích ứng với nhu cầu thay đổi của thị trường.

Một số câu hỏi gợi mở khi áp dụng Modify:

• Có thể tối ưu tính năng nào của sản phẩm để cải thiện hiệu suất hoạt động không?
• Thiết kế sản phẩm có thể được chỉnh sửa để nâng cao tính tiện dụng và trải nghiệm người dùng không?
• Có thể điều chỉnh kích thước, trọng lượng hoặc hình dáng để tăng tính di động và thẩm mỹ không?
• Thông số kỹ thuật nào có thể thay đổi để tăng độ bền hoặc hiệu quả vận hành?
• Quy trình sản xuất có thể được cải tiến để giảm lãng phí và nâng cao năng suất không?
• Có thể nâng cấp phần mềm, giao diện hoặc hệ thống điều khiển để tăng tính linh hoạt không?
• Cấu hình sản phẩm có thể tinh chỉnh theo yêu cầu riêng của từng phân khúc khách hàng không?
• Có thể điều chỉnh mô hình kinh doanh hoặc chính sách giá để phù hợp hơn với hành vi tiêu dùng hiện tại không?
• Bao bì, nhãn hiệu hoặc yếu tố nhận diện thương hiệu có thể thay đổi để tạo ấn tượng và thu hút hơn không?

3.5. Put to Another Use - Sử dụng cho mục đích khác

Yếu tố “Sử dụng cho mục đích khác” khuyến khích việc khai thác những giá trị tiềm ẩn của sản phẩm hoặc dịch vụ hiện có bằng cách áp dụng chúng vào các mục đích, thị trường hoặc tình huống hoàn toàn mới. Thay vì giới hạn trong công năng ban đầu, doanh nghiệp có thể tìm ra cách tận dụng sản phẩm hiện tại để giải quyết vấn đề khác hoặc phục vụ một nhóm khách hàng mới, qua đó mở rộng phạm vi ứng dụng và gia tăng giá trị thương mại.

Một số câu hỏi gợi mở khi áp dụng Put to Another Use:

• Sản phẩm hoặc dịch vụ hiện tại có thể được sử dụng cho mục đích khác không?
• Có nhóm khách hàng hoặc phân khúc thị trường mới nào có thể tận dụng sản phẩm/dịch vụ này không?
• Liệu sản phẩm này có thể ứng dụng trong một ngành nghề hoặc lĩnh vực khác không?
• Có thể sử dụng sản phẩm hiện có để giải quyết một vấn đề mới phát sinh không?
• Có tính năng nào của sản phẩm có thể chuyển đổi sang mục đích khác không?
• Sản phẩm hoặc dịch vụ này có thể được tái thiết kế để phục vụ một nhu cầu hoàn toàn khác không?
• Liệu sản phẩm có thể hoạt động hiệu quả trong điều kiện hoặc môi trường khác không?
• Có thể kết hợp sản phẩm hiện tại với một mục đích sử dụng mới để tạo ra giải pháp khác biệt không?
• Có cách nào tận dụng sản phẩm cho những tình huống hoặc hoạt động mà trước đây chưa từng nghĩ đến không?
• Sản phẩm/dịch vụ này có thể hỗ trợ hoặc tối ưu một quy trình khác trong doanh nghiệp không?

3.6. Eliminate - Loại bỏ

“Loại bỏ” là quá trình xem xét và gỡ bỏ những yếu tố không cần thiết trong sản phẩm, dịch vụ hoặc quy trình nhằm giúp hệ thống trở nên đơn giản, tinh gọn và hiệu quả hơn. Đây là bước quan trọng để xóa bỏ các chi tiết thừa, quy trình rườm rà hoặc chi phí không mang lại giá trị, qua đó tối ưu hóa vận hành và tăng mức độ hài lòng của khách hàng nhờ sự tiện lợi, rõ ràng và dễ sử dụng.

Bên cạnh việc nâng cao hiệu suất, kỹ thuật Eliminate còn giúp doanh nghiệp tập trung vào giá trị cốt lõi, tránh phân tán nguồn lực và tạo ra sản phẩm tinh giản nhưng hiệu quả hơn.

Một số câu hỏi gợi mở khi áp dụng Eliminate:

• Có bộ phận hoặc thành phần nào trong sản phẩm có thể loại bỏ mà không ảnh hưởng đến chức năng chính không?
• Có yếu tố nào trong sản phẩm hoặc dịch vụ hiện tại không còn mang lại giá trị cho khách hàng không?
• Bước nào trong quy trình sản xuất hoặc cung cấp dịch vụ có thể được rút gọn để tiết kiệm thời gian và chi phí?
• Có tính năng nào của sản phẩm mà khách hàng ít sử dụng và có thể loại bỏ không?
• Có thủ tục hay quy trình nội bộ nào có thể giản lược để tối ưu hóa hiệu suất làm việc không?
• Có thành phần nào đang làm tăng chi phí mà không đóng góp thực sự vào giá trị sản phẩm không?
• Có vật liệu hoặc chi tiết nào có thể loại bỏ để sản phẩm trở nên thân thiện hơn với môi trường không?
• Có yêu cầu kỹ thuật nào có thể được giảm thiểu mà vẫn đảm bảo chất lượng sản phẩm?
• Có dịch vụ bổ sung nào có thể cắt giảm mà không ảnh hưởng đến trải nghiệm tổng thể của khách hàng không?
• Có thể loại bỏ hoặc đơn giản hóa các bước trong hành trình mua hàng để khách hàng dễ dàng tiếp cận hơn không?

3.7. Rearrange - Thay đổi thứ tự

“Thay đổi thứ tự” là bước cuối trong mô hình SCAMPER, tập trung vào việc điều chỉnh trật tự hoặc cấu trúc của sản phẩm, dịch vụ hay quy trình nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và trải nghiệm người dùng. Điều này có thể bao gồm việc hoán đổi vị trí các bước trong quy trình hoặc sắp xếp lại thành phần sản phẩm để tối ưu hiệu suất và giá trị mang lại.

Một số câu hỏi gợi mở:

• Có thể thay đổi thứ tự các bước trong quy trình để cải thiện hiệu suất không?
• Có thể sắp xếp lại các tính năng để nâng cao trải nghiệm người dùng không?
• Việc điều chỉnh thứ tự hoạt động marketing có giúp thu hút khách hàng hơn không?
• Bước nào nên được thực hiện sớm hơn để tiết kiệm thời gian và chi phí?
• Có thể thay đổi thứ tự cung ứng hoặc sử dụng nguồn lực để đạt hiệu quả cao hơn không?
• Có thể tái cấu trúc sản phẩm để dễ sử dụng hơn không?
• Việc sắp xếp lại giai đoạn phát triển có giúp rút ngắn thời gian ra thị trường không?
• Có thể điều chỉnh thứ tự giao tiếp hoặc chăm sóc khách hàng để tăng sự hài lòng không?
• Thứ tự thực hiện chiến lược bán hàng có thể thay đổi để đạt hiệu quả tốt hơn không?

4. Cách ứng dụng mô hình SCAMPER trong kinh doanh

Mô hình SCAMPER được xem là một khung tư duy sáng tạo chiến lược, giúp doanh nghiệp liên tục tái tạo giá trị trong sản phẩm, dịch vụ, quy trình vận hành và mô hình kinh doanh. Thay vì bắt đầu từ con số không, SCAMPER khuyến khích doanh nghiệp tư duy cải tiến dựa trên nền tảng sẵn có, qua đó tạo ra những đột phá thực tế, phù hợp với nguồn lực và bối cảnh phát triển của từng tổ chức.

Dưới đây là 4 bước chi tiết để áp dụng mô hình SCAMPER trong kinh doanh:

Bước 1: Lựa chọn đối tượng cần cải thiện

Trước hết, doanh nghiệp cần xác định rõ mục tiêu và phạm vi áp dụng SCAMPER. Việc chọn đúng “điểm cải tiến” sẽ giúp toàn bộ quá trình phân tích trở nên có trọng tâm và hiệu quả.

Doanh nghiệp có thể bắt đầu từ:

• Một sản phẩm có dấu hiệu lỗi thời, cần làm mới để phù hợp xu hướng.
• Một dịch vụ chưa đáp ứng đủ kỳ vọng của khách hàng.
• Một quy trình nội bộ còn rườm rà, thiếu hiệu quả, tốn nhân lực và chi phí.
• Hoặc một ý tưởng mới cần được kiểm chứng và hoàn thiện trước khi triển khai thực tế.

Ở bước này, điều quan trọng là khoanh vùng vấn đề và xác định rõ mục tiêu cải tiến: tăng doanh số, cải thiện trải nghiệm, giảm chi phí, hay đổi mới mô hình kinh doanh.

Bước 2: Sử dụng 7 yếu tố SCAMPER để khám phá giải pháp

Doanh nghiệp lần lượt áp dụng bảy yếu tố tư duy của SCAMPER để đặt ra hệ thống câu hỏi khám phá:

• Substitute (Thay thế): Có yếu tố nào trong sản phẩm, quy trình hoặc chiến lược có thể thay đổi để tiết kiệm chi phí hoặc tăng giá trị không?
• Combine (Kết hợp): Có thể kết hợp hai ý tưởng, hai tính năng hoặc hai dịch vụ để tạo ra trải nghiệm mới không?
• Adapt (Thích nghi): Có điều gì trong ngành khác có thể áp dụng thành công cho mô hình của chúng ta?
• Modify (Sửa đổi): Có thể chỉnh sửa, mở rộng hoặc thu nhỏ yếu tố nào để tăng tính hữu dụng hoặc hấp dẫn hơn không?
• Put to another use (Sử dụng cho mục đích khác): Sản phẩm hiện tại có thể áp dụng vào bối cảnh hoặc nhóm khách hàng khác không?
• Eliminate (Loại bỏ): Có quy trình, chi tiết hay tính năng nào đang làm phức tạp hóa sản phẩm mà không mang lại giá trị thực không?
• Rearrange (Thay đổi thứ tự): Có thể sắp xếp lại các bước, thứ tự hoạt động hay cấu trúc sản phẩm để nâng cao hiệu quả không?

Bước này giúp đội ngũ mở rộng góc nhìn, phá bỏ giới hạn tư duy tuyến tính và phát hiện các khả năng tiềm ẩn mà trước đây có thể chưa được nhận ra.

Bước 3: Áp dụng SCAMPER vào từng khía cạnh của doanh nghiệp

Sau khi đặt câu hỏi, doanh nghiệp cần liên hệ từng yếu tố SCAMPER với các khía cạnh cụ thể trong hoạt động kinh doanh:

• Giá trị & lợi ích cốt lõi: Làm thế nào để sản phẩm/dịch vụ tạo ra giá trị lớn hơn cho khách hàng?
• Thuộc tính sản phẩm: Có thể điều chỉnh thiết kế, tính năng, bao bì hay chất liệu không?
• Trải nghiệm khách hàng: Làm sao để rút ngắn thời gian, tăng tính tiện lợi và hài lòng?
• Chiến lược giá & mô hình kinh doanh: Có thể thay đổi cấu trúc giá, chính sách chiết khấu hoặc cách phân phối không?
• Thị trường & khách hàng: Có phân khúc hoặc thị trường ngách nào mới có thể tiếp cận không?
• Quy trình nội bộ: Có thể tự động hóa hoặc sắp xếp lại quy trình để tiết kiệm thời gian và nguồn lực không?

Khi áp dụng SCAMPER một cách toàn diện, doanh nghiệp sẽ nhìn thấy toàn bộ “bức tranh đổi mới” của mình, từ sản phẩm – dịch vụ đến cách vận hành, tiếp thị và phục vụ khách hàng.

Bước 4: Đánh giá, chọn lọc và triển khai giải pháp

Sau khi có hàng loạt ý tưởng từ SCAMPER, bước tiếp theo là đánh giá, chọn lọc và triển khai thử nghiệm:

• Đánh giá tính khả thi: Liệu ý tưởng có khả năng thực hiện trong phạm vi nguồn lực hiện có không?
• Phân tích tác động: Ý tưởng đó ảnh hưởng như thế nào đến doanh thu, khách hàng, quy trình và thương hiệu?
• Xác định mức ưu tiên: Lựa chọn các giải pháp mang lại giá trị cao nhất với chi phí thấp nhất.
• Thử nghiệm & cải tiến: Tiến hành thử nghiệm quy mô nhỏ, đo lường hiệu quả, điều chỉnh và mở rộng dần.

Khi được thực hiện thường xuyên, SCAMPER không chỉ là công cụ sáng tạo mà còn trở thành một quy trình cải tiến liên tục (Continuous Innovation Cycle) trong doanh nghiệp.

Trong bối cảnh thị trường thay đổi nhanh chóng, doanh nghiệp không chỉ cần ý tưởng sáng tạo mà còn phải biết xây dựng chiến lược đúng hướng và lập kế hoạch hành động rõ ràng để biến ý tưởng thành kết quả thực tế. Một chiến lược kinh doanh bài bản sẽ giúp doanh nghiệp tối ưu nguồn lực, tăng năng suất và duy trì tăng trưởng bền vững.

Hiểu được nhu cầu đó, Trường Doanh Nhân HBR giới thiệu chương trình “XÂY DỰNG CHIẾN LƯỢC VÀ LẬP KẾ HOẠCH KINH DOANH 2026”, được thiết kế dành cho chủ doanh nghiệp, giám đốc điều hành và đội ngũ quản lý đang muốn nâng cao năng lực hoạch định chiến lược.

Khóa học giúp học viên:

• Xây dựng chiến lược kinh doanh thực tiễn, phù hợp với xu hướng thị trường và mục tiêu dài hạn của doanh nghiệp.
• Lập kế hoạch hành động chi tiết, xác định mục tiêu, nguồn lực và lộ trình triển khai rõ ràng.
• Nâng cao năng lực quản trị và ra quyết định chiến lược, giúp doanh nghiệp chủ động thích ứng với biến động.
• Phát triển tư duy lãnh đạo và khả năng dự báo, đảm bảo doanh nghiệp luôn giữ vững lợi thế cạnh tranh trong giai đoạn 2026 và xa hơn.

👉 Đừng để doanh nghiệp của bạn bị bỏ lại phía sau - hãy đồng hành cùng HBR ngay hôm nay để kiến tạo chiến lược 2026 và dẫn đầu cuộc đua tăng trưởng!

5. Ví dụ về ứng dụng mô hình SCAMPER của Coca Cola

Coca-Cola là thương hiệu nước giải khát hàng đầu thế giới, được thành lập năm 1886 tại Atlanta, Hoa Kỳ – là một trong những biểu tượng toàn cầu của ngành FMCG. Hơn một thế kỷ qua, Coca-Cola không chỉ duy trì vị thế dẫn đầu mà còn liên tục đổi mới để thích ứng với xu hướng tiêu dùng thay đổi nhanh chóng. Một trong những công cụ giúp thương hiệu này duy trì sự sáng tạo bền vững chính là mô hình SCAMPER, phương pháp tư duy giúp doanh nghiệp liên tục cải tiến sản phẩm, chiến lược marketing và trải nghiệm khách hàng.

Dưới đây là cách Coca-Cola đã vận dụng 7 yếu tố của SCAMPER trong chiến lược kinh doanh và phát triển sản phẩm của mình:

1 - Substitute (Thay thế)

Coca-Cola đã thay thế đường mía truyền thống bằng chất tạo ngọt tự nhiên hoặc nhân tạo không calo như aspartame và stevia để ra mắt các dòng sản phẩm như Coca-Cola Zero Sugar và Diet Coke.
Sự thay thế này giúp thương hiệu tiếp cận nhóm khách hàng chú trọng sức khỏe, mong muốn giảm lượng đường tiêu thụ nhưng vẫn duy trì trải nghiệm hương vị đặc trưng của Coca-Cola, qua đó giữ vững hình ảnh thương hiệu và mở rộng tệp khách hàng.

2 - Combine (Kết hợp)

Coca-Cola đã kết hợp nước ngọt có ga truyền thống với hương vị trái cây tự nhiên, tạo nên những dòng sản phẩm độc đáo như Coca-Cola Orange, Coca-Cola Cherry hay Coca-Cola Vanilla.
Sự kết hợp này giúp thương hiệu đa dạng hóa danh mục sản phẩm, mang đến trải nghiệm vị giác mới lạ, đồng thời thu hút nhóm khách hàng trẻ yêu thích sự khác biệt.

3 - Adapt (Thích nghi)

Thích ứng với xu hướng tiêu dùng hiện đại hướng đến lối sống lành mạnh và bền vững, Coca-Cola đã phát triển các dòng sản phẩm ít calo hoặc không calo như Coca-Cola Zero và Coca-Cola Light.
Điều này không chỉ thể hiện khả năng thích ứng nhanh với thị hiếu thị trường, mà còn giúp thương hiệu duy trì năng lực cạnh tranh trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến sức khỏe và cân bằng dinh dưỡng.

4 - Modify (Điều chỉnh / Thay đổi)

Coca-Cola thường xuyên thay đổi thiết kế bao bì để làm mới hình ảnh thương hiệu và bắt kịp xu hướng thẩm mỹ. Một ví dụ nổi bật là chiến dịch “Share a Coke”, trong đó thương hiệu thay thế logo Coca-Cola trên nhãn bằng tên riêng của người dùng.
Sự thay đổi sáng tạo này giúp tăng mức độ cá nhân hóa, thúc đẩy tương tác cảm xúc với khách hàng, đồng thời lan tỏa mạnh mẽ trên mạng xã hội, biến sản phẩm thành một biểu tượng văn hóa.

5 - Put to Another Use (Sử dụng cho mục đích khác)

Bên cạnh việc là thức uống giải khát phổ biến, Coca-Cola còn được ứng dụng linh hoạt trong ẩm thực và đời sống hàng ngày. Ví dụ, nước Coca-Cola được dùng làm gia vị cho món nướng BBQ, món kho, hoặc trong các mẹo vặt gia đình như khử mùi, làm sạch kim loại, tẩy nhựa dính hoặc diệt côn trùng nhỏ.
Những công dụng này giúp Coca-Cola mở rộng phạm vi sử dụng sản phẩm, tăng tính gần gũi và củng cố hình ảnh thương hiệu đa năng, gắn liền với đời sống người tiêu dùng.

6 - Eliminate (Loại bỏ)

Để đáp ứng nhu cầu về sản phẩm lành mạnh và tự nhiên hơn, Coca-Cola đã loại bỏ một số chất bảo quản và hương liệu nhân tạo trong nhiều dòng sản phẩm của mình.
Động thái này không chỉ giúp nâng cao chất lượng sản phẩm, mà còn tăng độ tin cậy của thương hiệu, tạo dựng hình ảnh thân thiện hơn với sức khỏe người tiêu dùng và môi trường.

7 - Reverse (Đảo ngược)

Coca-Cola đã đảo ngược chiến lược sản phẩm truyền thống của mình bằng cách ra mắt dòng sản phẩm cao cấp hướng đến lối sống xanh, điển hình là Coca-Cola Life - sử dụng chất tạo ngọt tự nhiên từ stevia và bao bì tái chế thân thiện môi trường.
Bước đi này giúp thương hiệu mở rộng sang phân khúc khách hàng cao cấp, đồng thời khẳng định cam kết phát triển bền vững và đổi mới theo hướng “xanh hóa” ngành đồ uống.

6. Sai lầm thường gặp khi áp dụng mô hình SCAMPER

Mặc dù SCAMPER là một công cụ tư duy sáng tạo hiệu quả và dễ ứng dụng, nhưng trong thực tế, nhiều doanh nghiệp khi triển khai lại không đạt được kết quả như kỳ vọng. Nguyên nhân chủ yếu không nằm ở bản thân mô hình, mà ở cách áp dụng chưa đúng, thiếu hệ thống hoặc thiếu tư duy chiến lược. 

Dưới đây là những sai lầm phổ biến mà các doanh nghiệp thường mắc phải khi vận dụng SCAMPER trong quá trình đổi mới sản phẩm, dịch vụ và mô hình kinh doanh:

• Chỉ dừng ở việc tạo ý tưởng mà không hành động: Nhiều doanh nghiệp xem SCAMPER như hoạt động brainstorming ngắn hạn, chỉ dừng lại ở việc nghĩ ra ý tưởng mà không chuyển hóa thành kế hoạch, hành động hoặc đo lường hiệu quả cụ thể.
• Áp dụng rời rạc, thiếu hệ thống: Doanh nghiệp thường chỉ tập trung vào một vài yếu tố trong SCAMPER mà bỏ qua các yếu tố khác, khiến tư duy sáng tạo bị giới hạn và kết quả cải tiến thiếu toàn diện.
• Thiếu dữ liệu thực tế và sự phối hợp liên phòng ban: Việc đặt câu hỏi hoặc tìm giải pháp dựa trên cảm tính, thiếu dữ liệu về khách hàng, thị trường, và không có sự tham gia của nhiều bộ phận khiến ý tưởng thiếu tính khả thi.
• Không gắn SCAMPER với chiến lược tổng thể của doanh nghiệp: Một số ý tưởng tuy sáng tạo nhưng không phù hợp với định hướng thương hiệu hoặc mục tiêu dài hạn, khiến doanh nghiệp không tận dụng được giá trị thực tiễn của SCAMPER.

Tóm lại, mô hình SCAMPER không chỉ là một công cụ sáng tạo đơn thuần mà còn là phương pháp tư duy chiến lược giúp doanh nghiệp liên tục đổi mới và thích ứng với thị trường. Bằng cách vận dụng linh hoạt bảy yếu tố của SCAMPER, doanh nghiệp có thể tạo ra sản phẩm khác biệt, tối ưu quy trình vận hành, nâng cao trải nghiệm khách hàng và không ngừng cải tiến mô hình kinh doanh. Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt, SCAMPER chính là chìa khóa giúp doanh nghiệp duy trì năng lực sáng tạo, gia tăng giá trị và phát triển bền vững.